Informujemy, że w dniu 22 lipca 2022 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/1026/22 został wpisany budynek dawnej dyrekcji Kopalni Węgla Kamiennego „Anna" w Pszowie, położony przy ul. P. Skwary 27. 

W 1832 r. w pszowskim majątku wybudowano młyn parowy do mielenia wapna oraz wapiennik. W związku z czym zaczęto poszukiwać złóż węgla w okolicy Pszowa. W tym samym roku burmistrz Rybnika Augustyn Fryderyk Fritze uzyskał pozwolenie na eksploatację węgla w polu Anna. Dwa lata później wydrążono pierwsze szyby „Fund” i „Richard” do głębokości 30 m. Dopiero jednak w 1840 r. Fritze uzyskał nadanie kopalni „Anna”. W dwa lata później na szybie Richard zainstalował pierwszą pompę parową. Rozpoczęła się tym samym regularna eksploatacja podziemna. W 1855 r. kupiec Józef Doms uzyskał nadanie na kopalni „Albin” i rozpoczął drążenie szybu „Johann”. W roku następnym Doms wykupił połowę kuksów kopalni „Anna” od Fritzego i połączył oba zakłady w Skonsolidowaną Kopalnię „Anna”. W następnych latach szyb „Johann” stał się głównym szybem wydobywczym. Od 1858 r. pracowała tam parowa pompa odwadniająca i parowy kołowrót. W 1863 r. pogłębiono szyb pomocniczy „Utgenant”, a szyb „Richard” unieruchomiono, likwidując wysłużoną parową pompę (odtąd to miejsce nazywano „Stara maszyna”). W następnym roku spadkobiercy Domsa wykupili udziały Fritzego i utworzyli spółkę prawa handlowego zarządzającą kopalnią. Pierwotna kopalnia stanowiła niewielki zespół zabudowy z maszynownią, kotłownią i wieżą wyciągową (prawdopodobnie drewnianą lub basztową). Powstała wtedy również cechownia, gdzie gromadzili się górnicy przed i po szychcie i gdzie mieścił się zarząd zakładu. W 1882 r. ze względu na brak funkcjonującej w pobliży linii kolejowej uruchomiono parową kolejkę linową prowadzącą do dworca w Czernicy.  W 1888 r. nastąpiła katastrofa – kurzawka zalała kopalnię i nie można było prowadzić dalszej eksploatacji, gdyż Towarzystwo nie miało środków na odwodnienie kopalni. W następnym roku nieczynny zakład kupił miejscowy potentat w handlu węglem Emanuel Friedlaender. W ciągu dwóch lat usunięto kurzawkę i ponownie uruchomiono kopalnię. Nastąpiła druga faza rozwoju zakładu. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój kopalni i poszerzono pole górnicze kopalni o dalsze nadania. W 1903 r. kopalnia „Anna” weszła w skład utworzonego przez Friedlaendera Rybnickiego Gwarectwa Węglowego (z kopalniami „Ema” i „Roemer”). W 1900 r. ukończono pogłębianie szybu Johann do 260 metrów, zainstalowano stalową wieżę wyciągową oraz uruchomiono w maszynowni nową parową maszynę wyciągową. Powstała również zabudowa towarzysząca: kompresorownia, łaźnia, siłownia elektryczna, administracja, stajnia oraz całkowicie przebudowana kotłownia. Elektrownia wyposażona była w cztery generatory synchroniczne o łącznej mocy 800 KW. Napęd generatorów stanowiły parowe maszyny napędowe tłokowe zasilane parą o ciśnieniu 8 atm. Parę produkowała kotłownia o kotłach płomienicowych nawęglanych ręcznie i zasilanych wodą dołową bez uzdatniania. W 1907 r. uruchomiono sortownię w sąsiedztwie szybu Leo. W następnych latach powstał nowy kompresor przy szybie Johann oraz stolarnia i łaźnie (robotnicza i dozoru). W 1908 r. w sąsiedztwie kopalni, dla pracowników i ich rodzin zamieszkałych w okolicznych osiedlach, oddano do użytku budynek usługowy mieszczący oberżę (Wirtshaus), kasyno zakładowe oraz dom towarowy (Kaufhaus). Obiekt w tym charakterze funkcjonował w okresie międzywojennym. W latach 30. XX w. prawdopodobnie powiększono go, dobudowując do ścian szczytowych kilkuosiowe dobudówki. Od południowego wschodu dostawiono obiekt o tej samej wysokości i powiązano go z istniejącym wspólnym dachem. Natomiast od północnego zachodu dostawiono budynek niższy, jednokondygnacyjny, wyprzedzając wejście do oberży oraz likwidując boczne wejście do kasyna. Zmieniono również wygląd dachu, gdyż od elewacji głównej zwiększono ilość facjatek, natomiast w elewacji tylnej wprowadzono zagospodarowany strych części centralnej.

W okresie powojennym w miejscu kasyna i oberży powstał Klub Technika NOT oraz Biblioteka NOT. Placówka handlowa jeszcze jakiś czas działała, ale prawdopodobnie w formie spółdzielczej. W latach 80. XX w. budynek uległ dalszym przebudowom, głownie wnętrza na cele administracyjne (między innymi dom związków zawodowych). W czasie pierwszej wojny światowej przeprowadzono gruntowną rozbudowę zakładu tworząc nowy zespół szybowy „Rudolf”. Już w 1912 r. rozpoczęto drążenie podwójnego szybu, stosując metodę tubingową. Ukończono prace w 1916 r. osiągając poziom 260 m. Powstały wtedy nowe obiekty towarzyszące takie jak: nadszybie, maszynownia (z elektryczną maszyną firmy Siemens Schuckert), ekspedycja, rozdzielnia, biura ruchu i markownia. Jednocześnie doprowadzono w sąsiedztwo nowego zespołu szybowego bocznicę kolejową z Olzy, przy której powstał zakład przetwórczy (prace zrealizowano w 1919 r.). W 1915 r. w sąsiedztwie nowego zespołu szybowego zaczęto wznosić kompleks elektrociepłowni, o formie i wystroju analogicznym do budynku maszynowni szybu „Chrobry I”. Kompleks elektrociepłowni złożony jest z budynku rozdzielni głównej, kotłowni, budynku biurowego oraz maszynowni, w której zlokalizowano turbogenerator AEG uruchomiony w 1917 r. Przejął on zadania dawnego kompleksu elektrowni, kotłowni i sprężarkowni przy szybie „Jan”. Kompleks ten do dnia dzisiejszego nie uległ poważnym przekształceniom, prowadzono w nim jedynie bieżące remonty. Budynki tworzące kompleks zabudowy elektrociepłowni wraz z budynkiem maszyny szybu „Chrobry I” zostały wzniesione w jednym czasie. Są to obiekty architektonicznie ze sobą powiązane, a elementy zabudowy elektrociepłowni tworzą ze sobą także całość pod względem konstrukcyjnym i technologicznym. Stanowią bardzo ciekawy przykład  architektury  o przemysłowym, monumentalnym i modernistycznym charakterze, podkreślonym wertykalnymi podziałami.

Projektantem całego kompleksu był wybitny berliński architekt Hans Poelzig (1869–1936), absolwent Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie–Charlottenburgu, państwowy radca budowlany, wykładowca i wieloletni dyrektor Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu. Uczelnia ta, od 1913 r. posiadająca status akademii królewskiej, w pierwszych dziesięcioleciach XX w. była jedną z najbardziej postępowych szkół w Niemczech. Wykładał również w Pruskiej Akademii Sztuki w Berlinie oraz od 1924 r. w swojej macierzystej uczelni, Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie–Charlottenburgu. Od 1908 r. Poelzig był członkiem, a w latach 1919–1922 przewodniczącym Werkbundu, założonej w 1907 r. organizacji skupiającej artystów, architektów i inżynierów, która miała wielki wpływ na rozwój architektury modernistycznej w Niemczech i sąsiednich krajach. Sam Poelzig był autorem wielu dzieł o modernistycznym charakterze. Można do nich zaliczyć zabudowania kopalni „Marcel” w Radlinie oraz nieistniejącą Wieżę Górnośląska w Poznaniu. W 1927 r. według projektu Poelziga przebudowane zostały kopuła i część wnętrz w gmachu Opery Śląskiej w Bytomiu. W schyłkowym okresie Republiki Weimarskiej Poelzig projektował wielkie założenia urbanistyczne jak berlińskie centrum wystawowe czy biura IG we Frankfurcie nad Menem - główną siedzibę jednego z najważniejszych wówczas europejskich koncernów. Hans Poelzig zaliczany jest do najwybitniejszych architektów niemieckich początku XX w., który pozostał wierny idei artystycznej natury architektury, wierząc, że „forma symboliczna” znaczy więcej niż jakiekolwiek względy funkcjonalne i społeczne, a nawet polityczne. Był osobowością przerastającą niemal wszystkich przedstawicieli niemieckiej sceny architektonicznej pierwszej połowy XX w., wyznaczał nowe standardy we wszystkich dziedzinach architektury: projektował bowiem domy prywatne i całe fragmenty miast, architekturę przemysłową, teatry, kina, stoiska wystaw targowych i stacje radiowe. W historii architektury odegrał wielką rolę, przede wszystkim dzięki odważnemu stosowaniu żelbetu oraz unikaniu zbędnych zdobień. Zaprojektowana przez niego zabudowa kopalni „Anna” w Pszowie stanowi przykład protofunkcjonalizmu, zapowiadający stylistykę budynków wznoszonych dopiero dekadę później.  W piętnaście lat po powstaniu zabudowań kopalni „Anna” pisano, że w Pszowie architekt wydobył „monumentalne piękno architektury przemysłowej”, która jeszcze kilka lat wcześniej nie była uznawana jako ta, zasługująca na miano wysokiej sztuki. Twórczość projektowa Hansa Poelziga była doceniona już w latach 30. XX w., mianowany był wówczas mistrzem, który swoim uczniom „wpaja przekonanie, że budynek nie jest tylko konstrukcją lub tylko dziełem sztuki lirycznej, ani maszyna do życia, lecz jest organizmem, jak wszystkie rzeczy, które służą życiu ludzkiemu, dziełem sztuki, jak każdy produkt twórczości ludzkiej i zarazem konstrukcją, jak wszystkie przedmioty z pracy rąk pochodzące, czyli jest architekturą”. Nie do przecenienia jest też wkład tego twórcy w rozwój dwudziestowiecznej architektury, co w przypadku województwa śląskiego nabiera szczególnego znaczenia, zwłaszcza biorąc pod uwagę późniejsze doświadczenia z nowoczesną architekturą.

W 1922 r.  kopalnia znalazła się w polskiej części Górnego Śląska. Główne szyby przemianowano: „Johann” na „Jan”, a  „Rudolf” na „Chrobry”. W tym samym roku w związku z przebudową układu drogowego zbudowano tunel pieszy pod drogą do Raciborza, łącząc tym samym dwie części kopalni. W związku z fiaskiem planów budowy koksowni w sąsiedztwie kopalni „Anna” zrealizowano transport linowy do koksowni „Emma”. W latach 30. XX w. zaczęto pogłębiać szyby kopalni do poziomu 500 m. W tym czasie wzniesiono pompownię, zmodernizowano straż pożarną oraz unowocześniono płuczkę. W kotłowni zainstalowano nowy kocioł Wiesner. W czasie wojny rozbudowano jedynie kotłownię i elektrownię. Zimą 1945 r. w wyniku bombardowań zniszczony został zespół energetyczny, co unieruchomiło kopalnię, jednak już w kwietniu tego roku wznowiono wydobycie. W 1950 r. przeprowadzono pierwszą modernizację zakładu. W następnych latach zmodernizowano płuczkę (w 1954 r.) oraz wymieniono parową maszynę wyciągową na elektryczną w maszynowni szybu „Jan” (w 1955 r.) oraz w szybie „Chrobry I” przedział zachodni. W 1958 r. oddano do użytku nową lampownię, łaźnię oraz ambulatorium zakładowe. W latach 1963-1966 pogłębiono szyb Chrobry II z betonową wieżą basztową. Dwa lata później wzniesiono warsztat mechaniczny. Stale też pogłębiano szyby, schodząc coraz niżej z eksploatacją. W 1972 r. wzniesiono następną łaźnię robotniczą. W następnych latach poważnie zmodernizowano zakład przeróbczy.  W 1979 r. uruchomiono cztery elektrofiltry przy kotłowni. W latach 80. XX w. pozyskano nowe pole górnicze z kopalni „Marcel”. W latach 1990–1993 kopalnia „Anna” stanowiła samodzielny podmiot gospodarczy. W 1993 r. została włączona w struktury Rybnickiej Spółki Węglowej S.A. W tym czasie zaczęto eksploatować  poziom 1000 m. Zlikwidowano w tym czasie systematycznie wszystkie szyby peryferyjne, prócz najnowszych. Od 2004 r. kopalnia „Anna” została włączona w struktury Kompanii Węglowej i połączona z kopalnią „Rydułtowy” jako „Rydułtowy–Anna”. W 2011 r. ze względu na wyczerpanie zasobów postanowiono rozpocząć likwidację ruchu „Anna”, który trwał od początku 2012 r. W 2016 r. kopalnia „Anna” została przez Kompanię Węglową przekazana Spółce Restrukturyzacji Kopalń (SRK), a w 2019 r. część terenów pokopalnianych SRK przekazała na rzecz Miasta Pszów. Omawiany budynek dawnej dyrekcji kopalni pozostał we własności SRK.