Informujemy, że w dniu 27 grudnia 2022 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/1102/22 została wpisana aleja drzew rosnących wzdłuż rzeczki Ostropka w dzielnicy Wójtowa Wieś w Gliwicach, złożona z układu lip i klonów, ciągnąca się od rejonu skrzyżowania ul. J. Słowackiego i ul. Zawiszy Czarnego do ul. Dolnej Wsi. 

Układy zieleni komponowanej powstały jako elementy osiedla GAGFAH, nawiązując również do osiedla przy ul. Sowińskiego w latach 30. XX wieku według koncepcji urbanistycznej Karla Schabika, Hansa Sattlera i Richarda Riedla. Inspirowane one były pomysłem „miasta-ogrodu” zapoczątkowanym przez Ebenezera Howarda i działalnością Raymonda Unwina, którego plan osiedla Hampstead na przedmieściach Londynu (1906) oraz liczne publikacje wpłynęły na kształtowanie zespołów mieszkaniowych w miastach europejskich aż do II wojny światowej. Kanonami propagowanej przez Unwina kompozycji urbanistycznej miasta były m.in. następujące elementy: hierarchizacja i zróżnicowanie planu, wyróżnienie w jednolitej strukturze elementów kompozycji, takich jak centrum kompozycji, dominanty, osie widokowe, symboliczne granice i bramy, malownicza struktura uliczek mieszkaniowych, grupowanie domów wokół ślepej uliczki lub placyków - podaje Wanda Kononowicz w publikacji „Wrocławskie dokonania  urbanisty i architekta Ernsta Maya w latach 1919–1925 – etapem w drodze do funkcjonalnego Frankfurtu”, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, PAN, Warszawa, 1-2, 2010 r. Osiedle GAGFAH powstawało w specyficznych warunkach politycznych, społecznych i gospodarczych w wyniku realizacji programu budowy tanich mieszkań, wdrożonego w Niemczech w latach 20. i 30. XX wieku. Osiedle zbudowano na południowy zachód od centrum miasta, wzdłuż ulicy Mickiewicza i jej przecznic. Zabudowa powstała etapowo w latach od 1922 r. i po 1926 r. Istotnym elementem planowania urbanistycznego Gliwic, zarazem przedmiotowego osiedla, w latach międzywojennych była zieleń wysoka czego dowód znaleźć można w materiałach mapowych – m. in. generalnym planie rozwoju Gliwic z 1928 r. przedstawionym w publikacji Adama Bednarskiego pt. „Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919–1939” z 2007 r. Ustalenie przebiegu zieleni potwierdzają plany zagospodarowania przestrzennego z lutego 1928 r., Archiwum Państwowe w Gliwicach, Zbiór Kartograficzny, sygn. tymcz. B239 i plan zagospodarowania przestrzennego z kwietnia 1927 r., Archiwum Państwowe w Gliwicach, Zbiór Kartograficzny, sygn. tymcz. B240. Na wskazanych mapach uwzględniono podkreślenie biegów ulic i dopełnienie architektury osiedla poprzez projektowane formy zieleni wysokiej wzdłuż obecnych ul. Mickiewicza, ul. Sowińskiego, ul. Jana III Sobieskiego, ul. Zawiszy Czarnego i skweru Keżmarok, czego potwierdzenie można odnaleźć w fotografiach i pocztówkach z lat 20., 30. i 40. XX w. – publikowanych m.in. w „Gliwice w starej fotografii” Damiana Recława z 1998 r. oraz w publikacji Adama Bednarskiego pt. „Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919–1939” z 2007 r. Układ kompozycyjny drzew jest widoczny do dziś i stanowi przedmiot ochrony konserwatorskiej ustanowiony niniejszą decyzją. Precyzyjne wskazanie lokalizacji drzew przedstawiono na planie rysunku „Gustav Freytag Allee”, obecnie ulica Adama Mickiewicza, Archiwum Państwowe w Gliwicach, Zbiór Kartograficzny, sygn. tymcz. B346, niedatowany, powstały prawdopodobnie po 1929 r. obrazujący wagę kompozycyjną układów drzew na obszarze rozpatrywanym.

Zgodnie z ideą howardowską zieleń harmonijnie wkomponowywano w tkankę budowlaną w formie alej, parków, ogrodów, skwerów i cmentarzy, czego przykładem jest właśnie osiedle GAGFAH. Projektowane założenie układu osiedla uwzględniało utworzenie warunków przyjaznych zarówno człowiekowi, jak i naturze, stąd zadbano o obsadzanie drzewami ciągów jezdnych, pieszych oraz osiedlowych placów i zieleńców. Dziś świadectwem planowanej aranżacji zieleni miejskiej są między innymi układy ulic Mickiewicza, Sowińskiego, Sobieskiego oraz zielona rama placu Grunwaldzkiego i skwer Keżmarok, które jako przemyślane obsadzenia zieleni miały zapewnić użytkownikom komfortowe warunki mieszkalne wśród zieleni osiedlowej. Pomimo upływającego czasu zieleń ta nadal jest świadectwem wysokiego kunsztu ogrodniczego i niezwykle cennym fragmentem miasta. Zieleń wysoka, zaprojektowana wraz z osiedlem, pełniła rolę estetyczną i użytkową poprzez zapewnienie osłony ciągów pieszych przed słońcem, jak i izolowaniem hałasu związanego, z obecnie dużym, ruchem samochodowym. Poprzez zlokalizowanie skweru Keżmarok oraz placu Grunwaldzkiego dano możliwość wykorzystania tych terenów do odpoczynku i rekreacji. Historycznie uwarunkowany układ zieleni rozplanowany wzdłuż osi jaką tworzy ulica Mickiewicza jest już jednym z niewielu zachowanych w bardzo dobrym stanie przykładów w ten sposób zagospodarowanych międzywojennych osiedli, zarówno w skali miasta Gliwice, jak i całego regionu górnośląskiego. Unikatowość rozwiązania tego typu zespołu urbanistycznego, połączonego z zakomponowaną i utrzymaną w dobrej kondycji fitosanitarnej zielenią, wynika z likwidacji zadrzewień przydrożnych i alejowych, w związku z przebudową dróg lub ich poszerzaniem, co przyczynia się do zanikania alej w miastach.