Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach informuje, że w dniu 12 marca 2021 r. wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/777/2021 ciężki schron bojowy (nr 50), będący elementem Grupy Bojowej „Brzeziny” Obszaru Warownego „Śląsk”, położony przy ul. Przyjaźni w Piekarach Śląskich.

Grupa Bojowa „Brzeziny” powstała w pn. części Obszaru Warownego „Śląsk”, w celu zabezpieczenia terenu zlokalizowanego pomiędzy dwoma punktami oporu – „Wzgórze 298 Kamień” i „Wzgórze 304,7 Dąbrówka Wielka”. W pn. części grupy wzniesiono dwa schrony polowe położone na terenie dawnej kopalni „Andaluzja”. W ich pobliżu znajdowały się dwa schrony niemieckie z czasów plebiscytu, które prawdopodobnie zostały włączone do polskiego systemu obrony i wykorzystane do celów magazynowych. Polowe schrony piechoty zostały wybudowane latem 1939 r. Północna część Grupy Bojowej „Brzeziny” jest także klasyfikowana jako samodzielna grupa bojowa „Andaluzja”, której celem była obrona kopalni. Po stronie południowej, w środkowej części grupy znajduje się schron pozorno-bojowy i lekki schron bojowy. W części południowej, przy drodze prowadzącej z Bytomia do Brzezin Śląskich i Dąbrówki Wielkiej wybudowano ciężki schron bojowy nr 50 i schron pozorno-bojowy. Schron nr 50 powstał w 1936 r. Kolejne obiekty budowano do 1939 r. w ramach planu uzupełniania i przekształcania obszaru warownego w ciągłą linię obrony. Wsparcie dla Grupy Bojowej „Brzeziny” zapewniał południowy tradytor punktu obrony „Wzgórze 310 Bobrowniki” i centralny tradytor punktu oporu „Wzgórze 304,7 Dąbrówka Wielka”. Grupa bojowa był jednym ze słabszych elementów linii umocnień. 1 września 1939 r. oddziały niemieckiego Freikorpsu przedarły się przez zlokalizowany w tym miejscu zespół obronny i opanowała kopalnię „Orzeł Biały”. Wojska polskie zostały wsparte przez jednostki z Kamienia, powstańców i Obronę Narodową. Trwające w Brzezinach walki zakończyły się wyparciem armii niemieckiej. Fortyfikacje Grupy Bojowej „Brzeziny” zachowały się do dnia dzisiejszego w kompletnym stanie.  Pod względem wzorcowego stanu zachowania wyróżnia się schron bojowy nr 50, który został adaptowany przez członków Stowarzyszenia „Pro Fortalicium” na izbę muzealną. Obiekt usytuowany jest w pobliżu drogi (obecna ul. Przyjaźni). Pozostałe obiekty charakteryzują się dobrym stanem zachowania. 4 z nich znajdują się na terenie danej kopalni. Pozostałe zlokalizowane są w otoczeniu terenów rolniczych.

Ciężki schron bojowy (nr 50) usytuowany jest w pd. części grupy bojowej, przy drodze prowadzącej z Brzezin Śląskich do Dąbrówki Wielkiej. Funkcją położonych na tym obszarze obiektów było uzupełnienie obrony w obniżeniu terenu pomiędzy punktami oporu „Wzgórze 298 Kamień” a „Wzgórze 304,7 Dąbrówka Wielka”. Grupa Bojowa „Brzeziny” była jednym ze słabszych ogniw w linii umocnień, przez co stała się celem ataku niemieckiego Freikorpsu. Przedmiotowy schron wyposażony był w armatę przeciwpancerną ochraniającą teren sięgający na pn., do kopalni „Andaluzja”. Zabezpieczał także drogę po stronie pd. Obecnie usytuowany jest na porośniętym roślinnością terenie, w pobliżu zabudowy. Schron jest obiektem wybudowanym w klasie odporności „E” w konstrukcji żelbetowej monolitycznej, zbrojonej prętami stalowymi. Żelbetowy strop nad górną kondygnacją wzmocniono stalowymi belkami z zabezpieczeniem odstępów pasami z blachy stalowej. Schron wzniesiono jako obiekt dwukondygnacyjny, na rzucie zbliżonym kształtem do prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami ścian i stropu. Ściany od strony pd.-zach. oraz częściowo pd.-wsch. i pn.-wsch. są przysypane ziemią. Strop wraz ze ścianą od strony pn.-zach. jest odsłonięty. W narożniku pd.-zach. znajduje się staliwna kopuła bojowa na rzucie pierścienia, częściowo zagłębiona w stropie (półkopuła model 36A, sygn. ZO 1936 N84), wyposażona w 3 otwory strzelnicze. W ścianie pn.-zach. znajduje się strzelnica armaty przeciwpancernej zamykana stalowymi, dwuskrzydłowymi okiennicami, usytuowana za załamaniem ściany. Po lewej stronie zlokalizowana jest strzelnica ckm chroniona płytą pancerną mocowaną w licu ściany. W ścianie pn.-wsch. znajduje się wejście do schronu zabezpieczone dwuskrzydłowymi drzwiami pancernymi (odtworzonymi) oraz strzelnica broni ręcznej, osłaniająca zapole. Została ona wykonana później, poprzez przemurowanie jednej z czerpni powietrza. W ścianie pd.-wsch. usytuowany jest istniejący otwór czerpni powietrza. Wewnątrz znajduje się przedsionek ze składem na narzędzia saperskie, następnie izba bojowa ckm, izba armaty przeciwpancernej, magazyn amunicji i wejście do szybu kopuły. Na posadzce kondygnacji górnej wykonano charakterystyczną wylewkę betonową o zielonym odcieniu. Na kondygnacji dolnej mieszczą się dawne izby załogi, maszynownia oraz izba filtrowentylacyjna. Obiekt był wyposażony w instalację filtrowentylacyjną, system chłodzenia ckm-ów, agregat prądotwórczy oraz piecyk forteczny. Łączność telefoniczna odbywała się za pośrednictwem sieci Obszaru Warownego „Śląsk”. Uzbrojenie stanowiła armata przeciwpancerna, 2 ckm, 1 rkm oraz indywidualne uzbrojenie załogi.