Informujemy, że w dniu 24 czerwca 2021 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/840/2021 został wpisany cmentarz żydowski w Bieruniu, położony przy ul. Wita. 

Obecność w Bieruniu społeczności żydowskiej jest potwierdzona już w XVIII w. (reprezentowana przez kilku kupców i rzemieślników). Ok. 1750 roku liczba Żydów wzrosła; zaproponowano wówczas założenie gminy żydowskiej. Jednakże ówczesne władze odrzuciły ten pomysł. Mimo to w Bieruniu funkcjonował dom modlitwy i cheder, czyli szkoła żydowska. Na początku XIX w. Żydzi na Śląsku doczekali się równouprawnienia. Wkrótce w Bieruniu zorganizowano formalną gminę wyznaniową, wzniesiono też bożnicę. Liczba osób wyznania mojżeszowego wzrosła wtedy do ponad 100, ale do gminy należeli też Żydzi z sąsiednich miejscowości. Większość opuściła Bieruń po I wojnie światowej, po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski. Do dziś w Bieruniu przetrwał budynek dawnej synagogi przy ul. Oświęcimskiej (obecnie remiza strażacka) oraz cmentarz żydowski przy ul. Wita, nad rzeką Mleczną.

Cmentarz żydowski w Bieruniu powstał między 1814 a 1815 r. (błędnie datowany w niektórych opracowaniach na lata 70. XVIII w.), a najstarszy pochówek odbył się na przełomie 1823 i 1824 r. Ostatniego z pochówków dokonano w grudniu 1944 r. Cmentarz położono na peryferiach pod miastem, przy obecnej ul. Wita (dziś dzielnica domków jednorodzinnych). Nekropolia sąsiaduje bezpośrednio z domami mieszkalnymi. Ogólna powierzchnia cmentarza wynosi ok. 0,95 ha. Posiada regularny układ rzędowy, rozplanowany na terenie wznoszącym się w kierunku południowym. Aleja główna i poprzeczne obecnie są zarośnięte samosiewem, choć układ jest czytelny. Cmentarz składał się z dwóch części: starszej wschodniej oraz młodszej (zachodniej); wskazuje na to kształt cmentarza, konfiguracja terenu oraz rozmieszczenie nagrobków. Na części zachowanych macew znajdują się płaskorzeźby lub ornamenty geometryczno-roślinne oraz informacje o zakładach kamieniarskich, które wykonały nagrobki. Nagrobki z przełomu XIX i XX w. zostały wykonane przez zakłady kamieniarskie: M. Pick z Gliwic, K. Pokorny i Rosenthal z Katowic oraz A. J. Wulkan z Oświęcimia. Kształt steli nagrobnych jest mało zróżnicowany. Najstarsze są prostokątne, a od połowy XIX w. pojawiają się stele z górnymi bokami zakończonymi półokrągło lub łukowato. W latach 1918–1939 płyty nagrobne zostały zastąpione przez ostrosłupy o kwadratowych podstawach. Część nagrobków pochodzących z przełomu XIX i XX w. posiada w górnej części płaskorzeźby: dwie dłonie (2 nagrobki), gałązka winorośli (2), świecznik trójramienny za złamanymi świeczkami (1) i złamana wierzba-palma (3). Wskazują one na istnienie wówczas silnych związków miejscowych Żydów ze swoimi współwyznawcami z Małopolski, gdzie prawie wszystkie nagrobki pochodzące z przełomu XIX i XX w. posiadały płaskorzeźby. Na płytach nagrobnych występują napisy w języku hebrajskim, są także dwujęzyczne: hebrajskie i niemieckie. Na grobach z okresu międzywojennego napisy hebrajskie nabrały jedynie charakteru tradycjonalnego, a główne znaczenie posiadają napisy w języku niemieckim. Najczęściej spotykanymi nazwiskami na nagrobkach są: Boriński, Grünpeter, Koplowitz, Miedźwiński i Tichauer. Mur od strony ul. Wita – z dwiema bramami kutymi (ozdobne metalowe menory) – został wykonany w latach 90. XX w.; pozostały mur jest oryginalny, w złym lub bardzo złym stanie zachowania.